İrem Üşenmez Sigara içmenin vücut ağırlığı ile ilişkili olduğu iyi bilinmektedir. Sigara içenler, daha önce hiç sigara içmeyenlere göre daha zayıf olma eğilimindedir ve sigarayı bırakanlar şu anda sigara içenlere göre daha kilolu olduğu yapılan çalışmalarda gösterilmektedir.
Sigarayı bıraktıktan sonra oluşan kilo alma endişesi, sigara içenleri sigarayı bırakma girişiminden caydırabilir ve kilo alımına veya yeniden sigaraya başlama olasılığını artırabilmektedir. Son zamanlarda yapılan bir meta-analizde, sigarayı bırakmanın, bıraktıktan sonraki yılda yaklaşık 5 kg’lık bir artışa yol açtığını ileri sürmüştür. Yine bazı araştırmalar, bırakanların sigarayı bıraktıktan sonraki 8 yıl içinde 6,5-9 kg aldıklarını göstermektedir. Ancak, bu çalışmalardaki veriler klinik çalışmalardan alınmıştır ve bırakma tedavisi için başvuran sigara içen bireyler genel popülasyondakilerden farklı olduğundan bu bulguların genellenebilirliği sınırlıdır. Sigara içenlerin genel popülasyonunda, sigarayı bıraktıktan hemen sonra kilo alma oranı uzun vadede azalabilir. Nüfusa dayalı araştırmalar, sigarayı bırakanların 2-5 yıllık bir süre boyunca sigara içmeye devam edenlere göre yaklaşık 2-3 kg daha fazla kazandığını göstermektedir.
Sigarayı bırakmak büyük oranda kronik hastalık riskini azaltmakta, yaşam beklentisini artırmakta ve yaşam kalitesini yükseltmektedir. Bu önemli faydalara rağmen, sigarayı bırakmaya genellikle kilo ve beden kitle indeksinde (BKİ; kilogram cinsinden ağırlığın metre cinsinden boyun karesine bölünmesiyle hesaplanır) artış eşlik etmektedir. Sigarayı bıraktıktan sonra kilo alımını açıklamak için nikotinin iştah bastırıcı etkilerinin ortadan kaldırılması, metabolik hızın düşmesine ve enerji alımının artmasına neden olan çeşitli mekanizmalar önerilmiştir. Çeşitli kohort ve gözlemsel çalışmaların meta-analizleri, sigarayı bırakanların sigarayı bırakmayanlara göre önemli ölçüde daha fazla kilo ve BKİ’ye sahip olduğunu ortaya koymuştur, ancak bıraktıktan sonra kilo alma miktarında önemli farklılıklar vardır ve bu sağlığı etkileyebilmektedir.
Fazla kilo, tip 2 diyabet, kardiyovasküler hastalıklar (CVD), bazı kanserler, kronik obstrüktif akciğer hastalıkları (KOAH) ve ölüm dahil olmak üzere çeşitli sağlık sorunları için yerleşik bir risk faktörüdür. 239 prospektif çalışmadan 10 milyondan fazla katılımcıyı içeren bir çalışmada, BKI 20 ile 25 arasında olan kişilerde tüm nedenlere bağlı ölüm minimum düzeyde; bununla birlikte, BKİ’de 25’in üzerindeki her 5 birimlik artış, sırasıyla %49, %38 ve %19 daha yüksek kardiyovasküler hastalıklar, solunum yolu hastalığı, kanser ve ölüm riski ile ilişkilendirilmiştir. Bu nedenle, sigarayı bıraktıktan sonra kilo veya BKİ artışının kronik hastalık riskini artırabileceği ve sigarayı bırakmanın faydalarını potansiyel olarak azaltabileceği endişesi vardır. Ayrıca, sigara içenler arasında sigarayı bıraktıktan sonra kilo alma endişesi, sigarayı bırakmaya çalışmamak veya bıraktıktan sonra sigarayı bırakma konusunda sıklıkla dile getirilen bir engeldir.
16.663 yetişkin üzerinde yapılan ulusal temsili boylamsal bir araştırmaya dayanarak, sigarayı bırakmanın kilo ve BKİ artışı ile önemli ölçüde ilişkili olduğunu bulunmuş. Bununla birlikte, sigarayı bırakmanın yararları, genel popülasyonda mortaliteyi azaltma konusundaki risklerde daha çok ağır basmıştır çünkü sigara içerisinde yer alan zararlı maddelerin oluşturacağı kronik hastalık riski, sigarayı bıraktıktan sonra kilo artışı ve BKİ değişimi ne olursa olsun daha fazla sorun oluşturduğu gösterilmiştir.
Yine başka bir çalışmada sigarayı bırakmanın getirdiği faydalı etkiler karşılaştırıldığında, sigarayı bıraktıktan sonra BKI artışı KVH, tip 2 diyabet, kanser ve KOAH riskinde anlamlı bir artışla ilişkili bulunmamıştır. Ayrıca, sigarayı bıraktıktan sonra kilo veya BKİ’deki artış oranı, bırakanların sigarayı bırakmak için ilaç tedavisi almalarına veya fiziksel aktivite ve sağlıklı beslenme dahil olmak üzere kilo yönetimi programları alıp almamalarına bağlı olarak değişkenlik gösterebilmektedir.
Sigarayı Bırakmanın Kilo Alımına Nasıl Yol Açtığının Mekanizmalar Nelerdir?
Tütün içimi ile vücut ağırlığı arasındaki ters ilişkiye dair ikna edici kanıtlar olmasına rağmen, bu ilişkinin altında yatan moleküler mekanizmalar henüz tam olarak anlaşılamamıştır. Tütün dumanının vücut ağırlığını etkileyen ana bileşeni nikotindir. Nikotin, iştahı ve gıda alımını baskılayarak, enerji harcamasını artırarak, dinlenme metabolizma hızını yükselterek ve lipoliz ve yağ oksidasyonunu artırarak vücut ağırlığını azaltır. Sigarayı bırakmayla ilişkili kilo alımı büyük ölçüde nikotinin merkezi sinir sistemi üzerindeki etkilerinin ortadan kalkmasına bağlıdır.
Sigara içmek 24 saatlik enerji harcamasını yaklaşık %10 artırmaktadır. Bu artış egzersiz sırasında ve yemek yedikten sonra dinlenmeye göre daha belirgindir. 24 saatlik enerji harcamasındaki %10’luk bir artış, 24 saatte yaklaşık 200 kcal’e tekabül eder ve dengeli bir kalori alımı koşulu altında, bu değişiklik, 1 yılda 10 kg vücut ağırlığı kaybına neden olabilir. Sigarayı bıraktıktan sonra ortalama dinlenme metabolik hız düşüşündeki değişkenlik %4 ila %16 arasında değişmektedir.
Sigara içenlerde yağ oksidasyonu artan nikotin alımı ile artar.Nikotin, lipolizi artırarak ve yağ asitlerini trigliseritlere geri dönüştürerek adipoz dokuda termojenezi artırır. Sigarayı bıraktıktan sonra artan vücut ağırlığı, bırakanların bel çevrelerinin sigara içmeye devam edenlerden daha yüksek olduğu gözlemlerine dayalı olarak artan vücut yağına bağlanabilir.
Nikotinin Yeme Davranışına Etkisi Nedir?
Tütün yoksunluğunun en yaygın ve uzun süreli semptomlarından biri iştah artışıdır, çünkü nikotinin beyindeki iştah bastırıcı etkileri tersine çevrilir, bu da sigarayı bıraktıktan sonra açlığın artmasına ve gıda alımının artmasına neden olur. Yağ ve şeker oranı yüksek gıdaların tüketiminin artması beyindeki ödül sistemini sigara içmeye benzer şekilde aktive eder. Yetersiz tokluk hissi, duygusal yeme ve uykusuzluk da sigara bırakmaya yönelik endişeleri artırabilir. Ayrıca bazı sigarayı bırakan kişilerin sigara içmenin oluşturduğu ‘el-ağız’ davranışını yemek yeme ile bastırıyor olması sebebiyle, bu durumun da kalori alımında artışa yol açabileceği yapılan çalışmalarda gösterilmiştir.
Uzun Vadede Sigara İçmenin Ters Sonuçları
Özellikle, uzun yıllar sigara içtikten sonra, muhtemelen yaşlanmaya bağlı olarak, sigaranın iştahı ve enerji alımını baskılama üzerindeki etkileri azalabilir. Nikotin, iştahı baskılayan ve enerji harcanmasını artıran sistemleri akut olarak aktive ederken, uzun vadeli etkiler, iştahı artıran ve metabolik hızı azaltan sistemlerin aktivasyonunu sağlayabilir. Bu nedenle, bu gözlemler, sigara içmelerine rağmen, çok sigara içenlerin daha az sigara içenlere kıyasla daha yüksek ortalama BKİ’ye ve daha fazla obez olma riskine sahip olduğu gözlemini kısmen açıklayabilir. İçilen sigara sayısı ile merkezi yağ birikimi arasında pozitif bir ilişki gözlenmiştir. Yoğun sigara tüketimi olan bireylerde az miktarda sigara tüketimi olanlara oranla daha yüksek obezite riski, bu sigara içenlerin kilo alımını destekleyen davranışları (düşük fiziksel aktivite, sağlıksız beslenme, yüksek alkol alımı) benimseme eğilimleriyle de açıklanabilir.
Sonuç olarak, nikotin bağımlılığının tedavisi ile kilo kontrolünün desteklenmesini birleştiren etkili ve iyi tolere edilen farmakoterapiler mevcuttur. Sigarayı bırakmanın kilo alımı ile ilişkili olduğu hormonal ve nöral mekanizmaları daha iyi anlamak ve incelemek, sigarayı bırakma konusunda yeni ilaçlar için moleküler hedeflerin belirlenmesine yardımcı olacaktır. Ve en önemlisi sigaraya hiç başlamamak konusunda toplum eğitilmeli ve bilinçlendirilmelidir.
Kaynak:
- Driva S, Korkontzelou A, Tonstad S, Tentolouris N, Katsaounou P. The Effect of Smoking Cessation on Body Weight and Other Metabolic Parameters with Focus on People with Type 2 Diabetes Mellitus. Int J Environ Res Public Health. 2022 Oct 14;19(20):13222. doi: 10.3390/ijerph192013222.
- Sahle BW, Chen W, Rawal LB, Renzaho AMN. Weight Gain After Smoking Cessation and Risk of Major Chronic Diseases and Mortality. JAMA Netw Open. 2021 Apr 1;4(4):e217044. doi: 10.1001/jamanetworkopen.2021.7044.
- Robertson L, McGee R, Hancox RJ. Smoking cessation and subsequent weight change. Nicotine Tob Res. 2014 Jun;16(6):867-71. doi: 10.1093/ntr/ntt284. Epub 2014 Jan 24. PMID: 24463712
