Simge Ecem Kaykan Ortoreksiya Nervoza, 1997 yılında Bratman tarafından ortaya atılan, nispeten yakın zamanda tanımlanmış bir yeme bozukluğudur. Bu bozukluk resmi olarak tanınmamıştır. Ortoreksiya terimi Yunancada doğru anlamına gelen “orthos”, açlık anlamına gelen “orexis” sözcüklerinden gelmektedir. Kısaca sağlıklı ve doğru besinleri seçmek için “çılgınlık” düzeyinde düşünmeyi tanımlamaktadır. Önemli diyet kısıtlamalarına yol açan saf gıda için patolojik saplantı ile karakterizedir. ‘’Patolojik olarak sağlıklı beslenme’’ olarak da tanımlanmaktadır.
Ortorektif hastalar saf olmadıklarını düşündükleri yiyecekleri herbisit, böcek ilacı veya yapay maddeler içerdikleri için beslenme düzenlerinden çıkartırlar, katı bir diyet uygularlar. Yiyeceklerin hazırlanmasında kullanılan teknikler ve malzemeler konusunda aşırı endişe duyarlar. Yemeklerin hazırlanma aşamasına güvenmedikleri için evden uzakta yemek yemeyi reddederler. Bu saplantılar sosyal ilişkilerin kaybolmasına ve duygusal doyumsuzluklara yol açar. Bu da yemekle ilgili saplantılı ilgiyi destekler. Ortoreksiyada hasta ilk olarak sağlığını iyileştirmek, hastalığını tedavi etmek veya kilo vermek ister. Sonrasında diyet hayatlarının en önemli parçası haline gelir. Hatta uç durumdaki kişiler, “saf olmayan” ve sağlıklarına zarar veren besinleri tüketmek yerine kendilerini açlığa mahkum etmeyi tercih etmektedirler.
ORTOREKSİYA NERVOZA NASIL TEŞHİS EDİLİR?
Ortorektif hastalarda kısıtlayıcı anoreksiya nervozaya benzer kişilik özelliklerine sahip, takıntı mekanizmaları, belirli yiyeceklere ve bunlardan kaçınmaya yönelik yoğun kaygı mekanızmaları tarif edilmektedir.Kişilerin ortorektif rahatsızlığının teşhisi için doğrulanmış anketler kullanılmaktadır. Anket sorularından bazıları şunlardır:
- Sağlıklı bir diyet hakkında düşünmek için günde 3 saatten fazla mı harcıyorsunuz?
- Yemeklerin zevkinden çok kalitesine mi önem veriyorsunuz?
- Diyetinizin sözde kalitesi arttıkça yaşam kaliteniz düşüyor mu?
- Diyet rutininizden saptığınızda kendinizi suçlu hissediyor musunuz?
- Yeme şekliniz sizi izole ediyor mu?
- Ne yiyeceğinizi çok önceden planlıyor musunuz?
ORTOREKSİYA NERVOZA KİMLERDE DAHA SIK GÖRÜLÜR?
Obezite, polikistik over sendromu, diyabeti olan kişilerde yanlış kilo verme çabaları ortoreksiya nervozayı tetikleyebilir. Bu akla yatkın ve sıklıkla karşılaşılan komplikasyon, genellikle uzman endokrin görüşü almadan kendilerine odaklanan kişilerde görülür. Ortoreksiya, anoreksiya nervoza gibi endokrin bir durumu kendi kendini sınırlamak veya yönetmek için bir başa çıkma mekanizması olarak gelişebilir.
11 adet orteraksiya nevroza araştırmasını inceleyen çalışmada; ortalama yaygınlık oranının genel nüfus için %6,9 ve yüksek risk grupları (sağlık uzmanları, sanatçılar) için %35-57,8 olduğu bulunmuştur. Diyetisyenler ve diğer sağlık profesyonelleri yüksek risk altındadır. Risk faktörleri arasında obsesif-kompulsif özellikler, yeme ile ilgili rahatsızlıklar ve daha yüksek sosyoekonomik durum yer almaktadır. Genel olarak her iki cinsiyeti de eşit şekilde etkilendiği düşünülmektedir. Türkiye’de yapılan bir çalışmada diyabetli kişilerde prevalansın erkeklerde %15,5 ve kadınlarda %11,1 olduğu öne sürülmüştür. Başka bir çalışmada obez kişilerde daha yüksek bir insidans bildirilmiştir.
ORTOREKSİYA NERVOZA NEYE SEBEP OLUR?
Genel olarak ortoreksiya yeme bozukluğu uzun dönemde sürmesiyle bireyin yaşam kalitesinde ciddi şekilde olumsuz bir etkiler yarattığı düşünülmektedir. Ortoreksiya nervoza endokrin ve metabolik hastalıklar ile çift yönlü bir ilişkiye sahiptir. Potansiyel olarak malnütrisyona ve ilişkili endokrin hastalıklara yol açabilir. Osteomalazi veya raşitizm olarak kendini gösteren D vitamini eksikliği, ortoreksiya ile tetiklenebilir. Glisemik değişkenlik ortoreksinin başka bir özelliği olabilir. Daha genç bireylerde, ortoreksiya kötü beslenme ile birlikte kemik kütlesine, amenoreye (regl kesilmesi) ve ergenlikte cinsel organların büyümesinde yetersizliğe neden olabilir.
ORTOREKSİYA NERVOZA NASIL YÖNETİLMELİ?
Ortoreksiya nervoza, ortaya çıkmadan önce en iyi şekilde önlenir. Obezite yönetimine karşı kişi merkezli bir yaklaşım uygulamalıdır. Kilo verme hedefleri her kişi için bireyselleştirilmelidir. Bu tür kararlar hem hasta hem doktorlar hem diyetisyenler tarafından ortaklaşa alınmalıdır. Sağlığın vücut kitle indeksi veya kilo sayısından çok daha fazlası olduğu herkese anlatılmalıdır. Popülerleşen ve fazla kısıtlayıcı diyetlerden uzak durmak ortoreksiya gelişimini önlemede faydalı olacaktır.
Eğer ortoreksiya nervozadan şüphelenilirse, erken teşhis ve tedavi, komplikasyonların sınırlandırılmasının anahtarıdır. Bu, yüksek riskli hastalarda ortoreksiya nervoza taraması anketler kullanılarak yapılmalıdır. Tanı konulduğu takdirde doktorlar, diyetisyenler ve psikologlar multidisipliner bir şekilde hastayı tedavi etmelidir.
KAYNAKÇA
- Catalina Zamora, M. L., Bote Bonaechea, B., García Sánchez, F., & Ríos Rial, B. (2005). Ortorexia nerviosa. Un nuevo trastorno de la conducta alimentaria? [Orthorexia nervosa. A new eating behavior disorder?]. Actas espanolas de psiquiatria, 33(1), 66–68
- Bratman S (1997) Orthorexia nervosa. Yoga J. http://www.orthorexia.com/index.php?page=essay
- Bratman S, Knight D (2000) Health food junkies: overcoming the obsession with healthful eating. Broadway Books, New York
- Varga, M., Dukay-Szabó, S., Túry, F., & van Furth Eric, F. (2013). Evidence and gaps in the literature on orthorexia nervosa. Eating and Weight Disorders – Studies on Anorexia, Bulimia and Obesity, 18(2), 103–111. doi:10.1007/s40519-013-0026-y
- Kalra, S., Kapoor, N., & Jacob, J. (2020). Orthorexia nervosa. JPMA. The Journal of the Pakistan Medical Association, 70(7), 1282–1284
- Gleaves, David., Graham, Erin C., Suran A.. Measuring “Orthorexia”: Development of the Eating Habits Questionnaire. The International Journal of Educational and Psychological Assessment January 2013, Vol. 12(2)
