Muazzez Defne Yıldırım Bildiğiniz üzere sağlıklı beslenme “yenilen besinden zevk alarak, çeşitli ve dengeli beslenerek, tüm besin öğelerden bireysel ihtiyaçlarımıza göre alınması ve ideal vücut ağırlığının sürdürülmesi” olarak ifade edilmekte. Bireysel ve toplumsal sağlık açısından sağlıklı beslenmenin büyük önemi var.
Burada size bir de vücudumuzun ritimlerinden bahsetmek istiyorum. Biyolojik ritim, bakterilerden insanlara kadar birçok canlının dış dünyada tekrar eden fiziksel etkenlere karşı gösterdikleri yanıtlardır. Bu ritimlerin alt grupları var. Ultradiyen, sirkadiyen, infradiyen ve sirkannual gibi. Ultradiyen ritimler, bir günde birden fazla döngüsü olan ritimler iken; haftalar ya da aylar süren ritimler infradiyen, yaklaşık olarak yılda bir tekrar eden ritimler de sirkannual ritimler olarak adlandırılmakta. Sirkadiyenritimler ise yaklaşık bir gün süren ritimlerdir. Sirkadiyen ritimin direkt etkilediği mekanizmalar içerisinde beslenme, uyku-uyanıklık döngüsü, glikoz metabolizması, insulin sekresyonu, öğrenme ve hafıza gibi önemli metabolik süreçler yer alıyor. Peki sirkadiyen ritim nelerden etkileniyor? Işık, melatonin, sıcaklık, jet-lag, gece uyumama/gece çalışma.
Vardiyalı Çalışma Nedir?
Endüstrinin gelişmesi, artan rekabet ortamı, üretimde sürekliliğin ve verimliliğin sağlanması geleneksel çalışma saatleri olan sabah saat 08.00 akşam saat 17.00 çalışma biçimleri yerini, üretimin 7 gün 24 saat ara verilmeksizin gerçekleştiği bir çalışma biçimine bırakmakta. Böylece çalışma saatlerinde meydana gelen bu değişimler vardiyalı çalışma sisteminin ortaya çıkmasına neden oluyor. Vardiyalı çalışma sisteminde birden fazla ekip yer alıp periyodik bir şekilde her ekip vardiya adı verilen sistem içerisinde belirli bir süre çalıştıktan sonra sürenin sona ermesiyle diğer ekibe işi devretmekte. Bu şekilde birden fazla ekip, işletmenin 24 saat boyunca ara vermeden üretimini sürdürebilmesi için aynı anda aynı yerde ve aynı işlevleri günün farklı saatlerinde gerçekleştirmiş olur. Bu sistem, ağır sanayi işçileri ve acil servis çalışanları dışında beyaz yakalı çalışanlar ve hizmet sektöründe de yaygınlaşmaktadır. Son yıllarda vardiyalı çalışan sayısı Dünya’da giderek artmaktadır. Avrupa’da ve Amerika’da tüm çalışanların yaklaşık %20’sinin vardiyalı çalışanlardan oluşurken Türkiye’de 2003 yılı verilerine göre çalışan nüfusun %8’i vardiyalı olarak çalışmaktadır.
Gece Vardiyasında Çalışma Sağlığı Nasıl Etkiler?
Vardiyalı çalışma ile sirkadiyen ritmin bozulmasıyla kişide uykusuzluk, sindirim sistemi hastalıkları, diyabet, kalp hastalıkları, tansiyon yüksekliği gibi sağlık sorunları ve dikkat dağınıklığı gibi iş kazasına neden olabilecek riskler oluşabilmektedir. Özellikle, gece vardiyasında yemek öğünlerinin saatlerini de değiştirmekte.Daha kolay ulaşılan bisküvi vb. şeker ağırlıklı besinler tercih edilmekte, sıcak yemek yerine soğuk yemek zorunda kalınmakta, rahat yemek yerine hızlı yemek gibi alışkanlıklar oluşmakta, bunların doğal sonucu olarak iştahsızlık, hazımsızlık, mide yanması, midede gaz ve kabızlık yaşanmakta ve kilo alınmasıyla beden kütle indeksi artmaktadır.
Gece çalışan kişilerde gece saatlerinde midedeki asit dengesi, gündüz saatlerine göre daha yoğundur. Bu durum sağlıklı bir sindirim sistemi için gerekli bir durum olmasına rağmen, gece saatlerinde gerçekleştirilen yanlış beslenme alışkanlıklarından dolayı mide ve bağırsak sorunlarına neden olmaktadır.
Gece Vardiyasında Nasıl Beslenmeli?
Mide ve bağırsak faaliyetlerine olumsuz etki eden durumlardan biri de çay, kahve, alkol ve sigara tüketiminin var olmasıdır. Uykusuzluk durumunu ortadan kaldırmak amacıyla gece çalışanlar kahve ve sigara gibi maddelere yönelmektedirler. Ayrıca kafein tüketimi çalışanların mide fonksiyonlarını etkileyerek mide ve bağırsak sorunlarına yol açmaktadır. Günlük olarak en fazla 3 ila 4 fincan kahve ile alınması gereken kafein miktarı gece çalışmalarında 9 ila 10 fincana kadar çıkmaktadır.
Vardiyalı çalışan bireyler gündüz uyudukları için güneş ışığından daha az faydalanmakta ve D vitamini üretimleri açısından risk altında bulunmaktadır. Ayrıca yeraltında çalışan işçiler de zamanlarının büyük kısmını güneş ışığı bulunmayan ortamlarda geçirmektedir ve işçilerde D vitamini eksikliği görülme riski artırmaktadır.
Gece çalışması nedeniyle uyku ihtiyacını gündüz karşılamak durumunda kalan bireyler çeşitli engellerle karşılaşmaktadır. Çocukların oyun oynaması, eşlerin ev işlerini yapması, telefon zili, gün ışığı ve dışarıdan gelen çeşitli sesler gibi durumlar gece çalışan bireyin uyumasını olanaksız hale getirmektedir. Bu durumda sessiz bir ortamı ve göz bandı kullanmak çözüm olabilir.
Sağlıklı ve dengeli beslenmenin gün içerisinde sağlanmasında öğünler ve öğün örüntüleri büyük öneme sahiptir. Öğünler özellikle bireyi günlük yaşamın baskılarına hazırlama, yorgunluğu giderme, sağlıklı düşünmeyi sağlama ve hastalıklardan korunma açısından da önem taşımaktadır.
Vardiyalı çalışan bir bireyseniz bir diyetisyenden yardım almanız iyi olacaktır.
