İrem Üşenmez Karabuğday, sahip olduğu önemli besin içeriği ve sağlık üzerine yararlı etkileri sebebiyle son yıllarda alternatif bir ürün olarak diyete dahil edilmektedir. Karabuğdayın besin içeriği profili başta olmak üzere daha detaylı özelliklerinden bahsettiğim diğer yazımı okuyarak detaylı bilgi alabilirsiniz. Bu yazımda ise size sağlık üzerine etkilerinden bahsedeceğim.
Karabuğdayın antioksidan, antikanser, antidiyabetik, kolesterol düşürücü, antiinflamatuar gibi birçok olumlu özelliğe sahip olduğu bildirilmiştir. Bu özellikler sahip oldukları zengin içeriklerine atfedilmektedir. Sağlık yararları nedeni ile son yıllarda karabuğdaya olan talep artmaktadır.
Antioksidan Etkisi
Pek çok çalışma, polifenol içeriği yüksek olan bitkilerin, gıda ve ekstraktların antioksidan aktivitelerine büyük ölçüde katkıda bulunabileceğini ortaya koymaktadır. Flavonoidler, tanenler, fenolik asitler, kumarinler vb. dahil olmak üzere birçok fenolik bileşiğin, güçlü antioksidan aktiviteye sahip olduğu gösterilmiştir. Karabuğday gerek son dönemlerdeki takdiri gerek sağlık üzerindeki olumlu etkilerinin, içerisinde bulundurduğu fenolik bileşiklerden kaynaklı olduğu düşünülmektedir. DNA hasarı üzerinde koruyucu etkileri bulunmakla birlikte, diğer yararlı etkilerini antioksidan aktivitesi yoluyla gösterebilmektedir.
Kolesterol Düşürücü Etkisi
Artan kolesterol alımı oksidatif stresi tetikleyebilir ve kan kolesterol seviyesinde artışa neden olarak halk arasında kötü kolesterol olarak bilinen LDL kolesterol seviyelerinin artmasına yol açarak ateroskleroz (damar sertliği) gibi kronik hastalıkların gelişimini artırabilmektedır. Yapılan çalışmalar karabuğdayın kardiyovasküler hastalıklara (kalp-damar hastalıkları) karşı koruyucu etkisinin, kolesterol seviyesini düzenleme yeteneğinden gelebileceğini öne sürmüştür. Kolesterolü düşürme üzerindeki etkinliği, safra asitleri vb. fekal atılımını desteklemesi yönüyle olduğu düşünülmektedir. Ancak karabuğdayın insanlarda kolesterol düşürücü aktivitesini araştıran çalışmaların sayısı azdır.
Antidiyabetik Aktivite
Diyabet, yetersiz insülin salınımın veya etkisiz insülin aktivitesinin neden olduğu, kan glukoz seviyelerinde artışa yol açan kronik bir hastalıktır. Son birkaç yılda, glisemik seviyeyi değiştirerek diyabetik kontrolü iyileştirme olasılığı büyük bir ilgi olmuştur. Düşük glisemik indeksli bir diyet, diyabetin önlenmesi ve tedavisindeki avantajlarla ilişkilendirilmiştir.
Diyette karabuğday kullanımı Çin’de diyabeti önlemenin bir yolu olduğu yapılan bir çalışmada ifade edilmiştir. Çalışmada, 10 sağlıklı gönüllüye haşlanmış kabuğu çıkarılmış karabuğday taneleri, %50’sinin kabuğu çıkarılmış karabuğday taneleri ile zenginleştirilmiş ekmek veya beyaz buğday ekmeği tüketimi için verilmiştir. Tokluk şekeri ve insülin üretimi, karabuğday ürünleri, özellikle kabuğu çıkarılmış karabuğday taneleri tüketen gönüllülerde, beyaz buğday ekmeği tüketenlere göre daha düşük bulunmuştur.
Antikanser Aktivitesi
Kanser, gelişmiş ülkelerde önde gelen ölüm nedeni ve gelişmekte olan ülkelerde ikinci önde gelen ölüm nedenidir. Kanser gibi kronik hastalıkların önlenmesi için fonksiyonel gıda, yüzyılın en önemli küresel dikkat çeken konularındandır. Oksidatif DNA hasarı, kanserin başlaması ve ilerlemesinde önemli rol oynadığından, karabuğdayın antikanser aktivitesi, antioksidan özellikleriyle ilişkilendirilmiştir. Yapılan çalışmalarda karabuğdayın, çeşitli radikallerin DNA’ya hasar oluşturmasından koruduğu bildirilmiştir.
Antiinflamatuar Aktivite
İnflamasyon, doku hasarına, mikrobiyal patojenlere ve kimyasal hasara yanıt olarak verilen normal bir biyolojik süreçtir. Kronik inflamasyon, kanseri ilerletme açısından iyi bilinen bir risk olduğundan, kronik inflamasyonu ortadan kaldırmanın veya önlemenin kanserden korunmadan ilk adımlardan biri olduğu belirtilmiştir. Yapılan çalışmalar, karabuğdayın fenolik asitleri ve flavonoidleri aracılığıyla potansiyel anti-inflamatuar özelliklere sahip olduğunu göstermektedir.
Kan Basıncı Üzerindeki Etkileri
2000 yılında dünya nüfusunun >%25’inin (yaklaşık 1 milyar) hipertansiyondan etkilendiği bildirilmiş olup, bu sayının 2025 yılında 1,56 milyara çıkacağı tahmin edilmektedir.
Tansiyonun yükselmesini önleyici gıdaların tanımlanmasına artan bir ilgi olmasına rağmen, karabuğday tüketiminin hipotansif (tansiyon düşürücü) etkisini araştıran çalışmaların sayısı literatürde azdır, karabuğdayın yüksek seviyelerde alındığından hipotansif bir etkiye sahip olduğu yapılan sınırlı çalışmalarda gösterilmiştir.
Nörodejeneratif Hastalıklar
Alzheimer hastalığı, zihinsel işlev bozukluğu ve bilişsel işlevde bozulma ile ilişkilidir. Karabuğdayın içerisinde bulundurduğu faydalı bileşikler sayesinde vücuttaki serbest radikallerin olası zararlarını azaltması sayesinde nöro-koruyucu bir etkisi vardır.
Diğer Etkiler
Karabuğdaydan türetilen farklı ürünler araştırılmış ve prebiyotik, yorgunluğu önlemeye yardımcı, yara iyileştirmeye destek, bağışıklık sistemini düzenleyici (immünomodülasyon) ve olası ödemden korunma ve mide sağlığını iyileştirme dahil olmak üzere yukarıda belirtilenlerin dışında sağlık yararları olduğu gösterilmiştir.
Genel olarak, şimdiye kadar yürütülen hayvan çalışmaları ve in vitro (laboratuvar ortamında) çalışmaları, karabuğdayın kronik hastalıkları önlemeye yardımcı olabileceği mekanizmaları tanımlamaya başlamıştır. Karabuğdayın sergilediği güçlü antioksidan aktivite, yağ ve DNA oksidasyonunu önlemeye yardımcı olabilir; kanser, iltihaplanma, hiperkolesterolemi ve nörolojik hastalıklar gibi kronik hastalıkların gelişimini geciktirebilir. Karabuğday proteini ve polifenoller, özellikle rutin ve quercetin, gözlenen etkilerden kısmen sorumlu kabul edilmiştir. Yapılan çalışmalarda sıklıkla karabuğday ekstratları kullanılmıştır ve ayrıca çalışmalar karabuğdayın diyetle alımı ile görülen bu faydalı etkileri kanıtlamak için daha fazla insan çalışmasına ihtiyaç olduğunu göstermektedir.
Kaynakça:
Giménez-Bastida JA, Zieliński H. Buckwheat as a Functional Food and Its Effects on Health. J Agric Food Chem. 2015 Sep 16;63(36):7896-913. doi: 10.1021/acs.jafc.5b02498. Epub 2015 Sep 3. PMID: 26270637.
