Muazzez Defne Yıldırım Son yıllarda endüstrinin gelişmesi, artan rekabet ortamı, üretimde sürekliliğin ve verimliliğin arttırılmak istenmesi, geleneksel çalışma saatleri olan sabah saat 08.00 akşam saat 17.00 çalışma şeklini, üretimin 7 gün 24 saat ara verilmeksizin gerçekleştiği vardiyalı çalışma biçimine bırakmaktadır. Vardiyalı çalışma sisteminde birden fazla ekip yer alıp periyodik bir şekilde her ekip vardiya adı verilen sistem içerisinde belirli bir süre çalıştıktan sonra sürenin sona ermesiyle diğer ekibe işi devretmektedir. Son yıllarda vardiyalı çalışan sayısı Dünya’da giderek artmaktadır. Avrupa’da ve Amerika’da tüm çalışanların yaklaşık %20’sinin vardiyalı çalışanlardan oluşurken Türkiye’de 2003 yılı verilerine göre çalışan nüfusun %8’i vardiyalı olarak çalışmaktadır.
Ancak, vardiyalı çalışma ile sirkadiyen ritmin bozulmasıyla kişide uykusuzluk, sindirim sistemi hastalıkları, diyabet, kalp hastalıkları, tansiyon yüksekliği gibi sağlık sorunları ve dikkat dağınıklığı gibi iş kazasına neden olabilecek riskler oluşabilmektedir. Özellikle, gece vardiyasında öğünlerin saatleri değiştirmekte ve daha kolay ulaşılan bisküvi vb. şeker ağırlıklı besinler tercih edilmekte, sıcak yemek yerine soğuk yemek zorunda kalınmakta, rahat yemek yerine hızlı yemek gibi alışkanlıklar oluşmaktadır. Bunların doğal sonucu olarak iştahsızlık, hazımsızlık, mide yanması, midede gaz ve kabızlık yaşanmakta ve kilo alınmasıyla beden kütle indeksi artmaktadır.
Ayrıca, gece saatlerinde midedeki asit dengesi, gündüz saatlerine göre daha yoğundur. Bu durum sağlıklı bir sindirim sistemi için gerekli bir durum olmasına rağmen, vardiyalı çalışan insanlarda gece saatlerinde gerçekleştirilen yanlış beslenme alışkanlıklarından dolayı mide ve bağırsak sorunlarına neden olmaktadır.
Vardiyalı çalışma sisteminde mide ve bağırsak faaliyetlerine olumsuz etki eden durumlardan biri de uyanık kalmak amacıyla çay, kahve ve sigara tüketiminin artmasıdır. Ayrıca kafein tüketimi çalışanların mide fonksiyonlarını etkileyerek mide ve bağırsak sorunlarına yol açmaktadır. Günlük olarak en fazla 3 ila 4 fincan kahve ile alınması gereken kafein miktarı gece çalışmalarında 9 ila 10 fincana kadar çıkmaktadır.
Vardiyalı çalışan bireyler gündüz uyudukları için güneş ışığından daha az faydalanmakta ve D vitamini üretimleri açısından risk altında bulunmaktadır. Ayrıca yeraltında çalışan işçiler de zamanlarının büyük kısmını güneş ışığı bulunmayan ortamlarda geçirmektedir ve işçilerde D vitamini eksikliği görülme riski artırmaktadır.
Gece çalışması nedeniyle uyku ihtiyacını gündüz karşılamak durumunda kalan bireyler çeşitli engellerle karşılaşmaktadır. Çocukların oyun oynaması, eşlerin ev işlerini yapması, telefon zili, gün ışığı ve dışarıdan gelen çeşitli sesler gibi durumlar gece çalışan bireyin uyumasını olanaksız hale getirmektedir. Bu durumda sessiz bir ortamı ve göz bandı kullanmak çözüm olabilir.
Sağlıklı ve dengeli beslenmenin gün içerisinde sağlanmasında öğünler ve öğün örüntüleri büyük öneme sahiptir. Öğünler özellikle bireyin günlük yaşamına göre planlanmalı, bireyin besin öğesi ihtiyacı karşılanmalıdır. Ayrıca gece vardiyasında poğaça, simit, açma gibi yağlı besinler tercih edilmemelidir. Mümkünse asitsiz meyveler (elma, armut vb.), peynir, yumurta, ekmek, zeytin ve yağlı tohumlar (badem, fındık, fıstık, kaju, ceviz vb.) tercih edilmelidir. Ayrıca vardiyalı çalışan bir bireyseniz bir diyetisyenden yardım almanız daha uygun olacaktır.
Sağlıklı ve zinde günler dileriz
Diyetlif
