Şeyma Erkoca Değişen yaşam koşulları ile birlikte masa başı işlerin artması dolayısıyla fiziksel aktivitenin azalması ve paketli besinlerin hayatımıza girmesi diyabetin görülme sıklığını son birkaç on yılda istikrarlı bir şekilde arttırmıştır. Dünya çapında yaklaşık 422 milyon kişi diyabet hastasıdır, çoğunluğu düşük ve orta gelirli ülkelerde yaşamaktadır ve her yıl 1,5 milyon ölüm doğrudan diyabetle ilişkilendirilmektedir.
Diyabet Nedir?
Diyabet (şeker hastalığı), kandaki glikoz (şeker) seviyesinin normalin üzerinde olduğu, kronik bir metabolik hastalıktır. İnsülin hormonunun yeterince üretilememesi, etkili bir şekilde kullanılamaması veya her ikisinin birden görülmesi durumunda ortaya çıkar. İnsülin hormonu yetersizliğinde vücut besin ögelerinden yeterince faydalanamaz ve organizmanın işleyişi özellikle de enerji metabolizması sekteye uğrar.
Diyabetin başlıca iki türü vardır:
1. Tip 1 Diyabet
- Vücudun bağışıklık sistemi, pankreasın insülin üreten beta hücrelerine saldırarak bu hücreleri yok eder.
- İnsülin çok az üretilir ya da hiç üretilmez.
- Otoimmün bir hastalık olup genellikle çocukluk veya gençlik döneminde başlar.
- Tedavi için insülin enjeksiyonları gereklidir.
2. Tip 2 Diyabet
- Daha yaygın olan tiptir ve genellikle erişkin yaşlarda görülür, ancak çocuklar ve gençlerde de ortaya çıkabilir.
- İnsülin direnci gelişir ve vücut, insülini etkili bir şekilde kullanamaz.
- Sağlıksız beslenme, hareketsiz yaşam tarzı, obezite ve genetik faktörler bu tip diyabetin başlıca nedenlerindendir.
- İlaç tedavisi, yaşam tarzı değişiklikleri ve bazen insülin tedavisi ile yönetilir.
Gestasyonel Diyabet
- Gebelik sırasında ortaya çıkar ve doğumdan sonra genellikle kaybolur, ancak bu durum, kadının ileride tip 2 diyabet geliştirme riskini artırabilir.
Prediyabet
- Kan şekeri seviyeleri normalden yüksektir ancak Tip 2 diyabet tanısı konacak kadar yüksek olmadığı durumdur.
- Bu durum, kişinin ileride tip 2 diyabet geliştirme riskinin yüksek olduğunu gösterir.
Ancak, yaşam tarzı değişiklikleri yaparak bu süreç durdurulabilir veya geri döndürülebilir. Sağlıklı beslenme, düzenli fiziksel aktivite ve kilo kontrolü, kan şekeri seviyelerinin normal sınırlara çekilmesine yardımcı olabilir
Diyabetin Belirtileri Nelerdir?
- Sık idrara çıkma
- Aşırı susuzluk ve ağız kuruluğu
- Aşırı açlık hissi
- Yorgunluk
- Açıklanamayan kilo kaybı (tip 1 diyabette daha yaygın)
- Yaraların geç iyileşmesi
- Görme bulanıklığı
Diyabetin Komplikasyonları
Diyabet, kontrol altında tutulmadığında vücutta birçok ciddi komplikasyona yol açabilir. Kan şekeri seviyelerinin sürekli yüksek seyretmesi ile damar ve sinirler zarar görür. Bununla birlikte:
- Kalp ve Damar hastalıkları (kalp krizi, felç, ateroskleroz vb)
- Sinir hasarı (nöropati)
- Nefropati
- Retinopati
- Cilt enfeksiyonları, diyabetik ayak gibi hastalıklar görülür.
Diyabet Hastalığında Beslenme Önerileri
Diyabetin yönetiminde beslenme önemli bir rol oynar. Dengeli ve sağlıklı bir diyet, kan şekeri seviyelerinin kontrol altında tutulmasına, kilo yönetimine ve diyabetle ilişkili komplikasyonların önlenmesine yardımcı olur.
- Düşük glisemik indeksli karbonhidratlar, sağlıklı yağlar ve protein kaynaklarından oluşan dengeli öğünler tercih edin.
- Sebze, meyve ve tam tahıllar gibi yüksek lifli besinler tüketin.
- Şeker ve rafine karbonhidratların tüketimini azaltın. Beyaz ekmek, şekerli içecekler ve işlenmiş gıdalar yerine, kompleks karbonhidratlar tercih edin.
- Özellikle karbonhidrat tüketiminde porsiyon kontrolü sağlayın.
- Düzenli aralıklarla beslenin, uzun süreli açıklardan sakının.
Diyabet Yönetimi için Diğer Öneriler
- Düzenli egzersiz, kan şekeri seviyelerinin kontrol edilmesine, insülin hassasiyetinin artmasına ve kilo kontrolüne yardımcı olur. Haftada en az 150 dakika orta yoğunlukta aerobik aktivite (örneğin yürüyüş, bisiklet) önerilir.
- Stres, vücutta kortizol gibi stres hormonlarının salgılanmasına neden olur ve bu hormonlar kan şekerinin yükselmesine katkıda bulunabilir. Stres yönetimi sağlayın.
- Yetersiz uyku, insülin direncini artırabilir ve kan şekeri kontrolünü zorlaştırabilir. Günde 7-8 saat kaliteli uyku almaya özen gösterin
- Su içmek, vücutta kan şekerinin dengelenmesine ve toksinlerin atılmasına yardımcı olur. Yeterli su tüketin.
- Sigara içmek, diyabet komplikasyonları riskini artırır. Sigaranın bırakılması, kalp ve damar sağlığını korumak için önemlidir
- Alkol, kan şekeri seviyesini aniden düşürebilir veya yükseltebilir. Alkol tüketiliyorsa, dikkatli ve ölçülü olunmalı, yemeklerle birlikte tüketilmelidir.
KAYNAKÇA
- Dünya Sağlık Örgütü (WHO). Diabetes. 2024. https://www.who.int/europe/news-room/fact-sheets/item/diabetes
- Emerging Risk Factors Collaboration et al. “Diabetes mellitus, fasting blood glucose concentration, and risk of vascular disease: a collaborative meta-analysis of 102 prospective studies.” Lancet (London, England) vol. 375,9733 (2010): 2215-22. doi:10.1016/S0140-6736(10)60484-9
- Cloete, Linda. “Diabetes mellitus: an overview of the types, symptoms, complications and management.” Nursing standard (Royal College of Nursing (Great Britain) : 1987) vol. 37,1 (2022): 61-66. doi:10.7748/ns.2021.e11709
- Harreiter, Jürgen, and Michael Roden. “Diabetes mellitus – Definition, Klassifikation, Diagnose, Screening und Prävention (Update 2023)” [Diabetes mellitus: definition, classification, diagnosis, screening and prevention (Update 2023)]. Wiener klinische Wochenschrift vol. 135,Suppl 1 (2023): 7-17. doi:10.1007/s00508-022-02122-y
