bitki çayları

Bitki Çayları

Bitkilerin sağlığa katkısı uzun yıllardır bilinen bir gerçektir Tarihte birçok medeniyet tarafından tıbbi amaçlı olarak kullanılan bitkiler günümüzde de önemini korumaktadırlar. Hastalıkların tedavisinde ve önlenmesinde, bağışıklık sistemini güçlendirme amacıyla, ruhsal olarak rahatlama ve uyku kalitesini artırma gibi nedenlerle çeşitli bitkiler tercih edilmektedir.

Bitki çaylarının sağlığı koruyucu etkisi içeriklerindeki çeşitli biyoaktif bileşenlerden ileri gelmektedir. Araştırmalara göre, bitkilerin yaprakları sıcak su içerisinde demlendiğinde 3-5 dakika içerisinde içeriğindeki biyoaktif bileşenlerin %69-85’i suya salınmaktadır. Bahsi geçen bu biyoaktif bileşenlerin antioksidan, antienflamatuar ve antimikrobiyal etkileri bulunmaktadır. Bu etkileri sayesinde kalp hastalıkları, obezite ve diyabetten korunma sağlarlar, kanser ve yaşlanma karşıtıdırlar ve ayrıca bakterilerin, virüslerin ve mantarların neden olduğu enfeksiyonlarda etkilidirler.

Bağışıklık sisteminin güçlendirilmesinin önem kazandığı kış aylarında bitki çaylarının tüketimi de artmaktadır. Grip ve soğuk algınlığının sık görüldüğü kış aylarında antibakteriyel, antiviral ve antifungal etkileri olan çaylar tercih edilmelidir. 2017 yılında bitki çaylarının antimikrobiyal etkilerini araştıran bir çalışmada, nar çayı ve kuşburnu bakterilere karşı en etkili çaylar olarak tespit edilmiştir. Daha çok diyetlerde tercih edilen yeşil çayın antimikrobiyal etkisi de bulunmaktadır. Bu özelliğini içeriğindeki kateşin ve teafilin sağlamaktadır. Yeşil çay, virüslerin çoğalmalarını ve hücre yüzeyine tutunmalarını önleyerek gribe karşı koruyucu etki gösterir.  Üst solunum yolları enfeksiyonlarında çoğunlukla ekinezya çayı kullanılmaktadır. Ekinezya, virüslerin çoğalmalarını ve hücreye girmelerini önler; ayrıca bakterilerin neden olduğu boğaz ağrısı gibi solunum yolları semptomlarının giderilmesinde de etkilidir. Grip ve soğuk algınlığında ortaya çıkan boğaz iltihaplarında adaçayı da tercih edilebilir. Adaçayının etkisi ekinezya ile tüketildiğinde daha da artmaktadır. Yine boğaz iltihaplarında, nane çayı tüketimi balgam ve mukusun çözünmesine yardımcı olmaktadır. Biberiye çayı öksürüğün giderilmesinde etkilidir. Bunların dışında zencefil, kekik, meyan kökü, ginseng ve mürver çayları da enfeksiyonlarda etkili olan çaylar arasındadır.

Bitki çayları zayıflama diyetlerinde de metabolizmayı hızlandırma amacıyla tercih edilmektedirler. Bu amaca yönelik olarak en çok bilinen çaylardan birisi yeşil çaydır. Yeşil çay içeriğindeki kafein ve epigallokateşingallat denilen biyoaktif bileşen sayesinde metabolizmaya bir miktar katkıda bulunabilmektedir; ancak bu etki sanılanın aksine çok büyük bir etki değildir. Yeşil çayın kilo ve yağ kaybına etkisi üzerine yapılmış olan çalışmalar çelişkili sonuçlar içermektedir. Ayrıca araştırmalarda, yeşil çayın zayıflamaya yönelik tek bir ajan şeklinde kullanılamayacağı belirtilmektedir. Rooibos (roybos) çayı da metabolizma üzerinde etkili olan çaylardan biridir. Rooibos çayının içeriğinde aspalatin denilen bir madde bulunur; araştırmalara göre bu madde glikoz ve yağ metabolizması üzerinde etkilidir ve besin alımını azaltıcı etkisi de vardır. Metabolizmaya katkısı bulunan çaylardan biri de hibiskus çayıdır. Hibiskus çayının içeriğindeki hidroksisitrik asit antiobezite ajan olarak adlandırılmaktadır; bu ajan karbonhidratlardan yağ üretimini önlemektedir. Bunların yanı sıra siyah çay, beyaz çay, zencefil ve kuşburnu gibi çayların da metabolizmaya etkisi olmaktadır. Burada bir konuya açıklık getirmekte fayda var. Bazı bitki çaylarının, içeriğindeki biyoaktif bileşenler nedeniyle metabolizmaya etkisi olduğu bazı çalışmalar tarafından gösterilse de bu durum toplum tarafından yanlış yorumlanmaktadır. Burada bahsedilen bitki çaylarının tüketilmesinin, direkt olarak kilo kaybına neden olacağı düşünülmemelidir. Sağlıksız olan beslenme alışkanlıkları değiştirilmeden sadece bu çayların tüketimi kilo kaybı sağlamamaktadır. Zayıflamak isteyen bir kişi sağlıklı beslenme ile kalori açığı sağladıktan sonra içeriğindeki biyoaktif bileşenlerden yararlanmak adına bitki çaylarını da kullanabilir.

Bitki çayları, kullanımında dikkatli olunması gereken ürünlerdir. Bitki çayları bazı hastalık gruplarında ve hassas bireylerde istenmeyen etkiler gösterebilir; ilaçlarla etkileşime girerek ilaçların etkinliğini artırabilir veya azaltabilir. Özellikle hamileler, emziren anneler, 1 yaş altı çocuklar ve hastalık grupları gibi risk taşıyan bireyler bitki çaylarını uzman kontrolünde kullanmalıdırlar.