içimizdeki saat

ACABA İÇİMİZDE BİR SAAT OLABİLİR Mİ?

Size bugün vücudumuzun ritimlerinden bahsetmek istiyorum. Biyolojik ritim, bakterilerden insanlara kadar birçok canlının dış dünyada tekrar eden fiziksel etkenlere karşı gösterdikleri yanıtlardır. Bu ritimlerin alt grupları var. Ultradiyen, sirkadiyen, infradiyen ve sirkannual gibi. Ultradiyen ritimler, bir günde birden fazla döngüsü olan ritimler iken; haftalar ya da aylar süren ritimler infradiyen, yaklaşık olarak yılda bir tekrar eden ritimler de sirkannual ritimler olarak adlandırılmakta. Sirkadiyen ritimler ise yaklaşık bir gün süren ritimler. Bizim daha çok üzerinde duracağımız günlük olan ritim yani sirkadiyen ritim. İnsandaki en belirgin sirkadiyen ritim günde ortalama 8 saat uyku, 16 saat uyanıklık süresi ile uyku-uyanıklık döngüsündeki ritmik değişiklikler.

Sirkadiyen ritim, beynimizde hipatalamusta bulunan suprakiazmatiknukleus (SCN) sayesinde oluşmakta. Sirkadiyen ritimin direkt etkilediği mekanizmalar içerisinde beslenme, uyku-uyanıklık döngüsü, glikoz metabolizması, salgılanan insülin miktarı, öğrenme ve hafıza gibi önemli metabolik süreçler yer alıyor. Peki sirkadiyen ritim nelerden etkilenmekte?

Işık: Hipotalamusta yer alan merkezi zamanlayıcı suprakiazmatik nukleus (SCN) için ışık en önemli zamanlayıcıdır. Retinadaki özelleşmiş hücrelerden ışık sinyali alınarak SCN’ye getirilmekte ve burada yorumlanmaktadır. SCN’nin direkt etkilediği mekanizmalar içerisinde beslenme, uyku-uyanıklık döngüsü, glikoz metabolizması, insulin sekresyonu, öğrenme ve hafıza gibi önemli metabolik süreçler yer almaktadır.

Melatonin: SCN’nin ana hedef organlarından biri de pineal bezdir. Beyindeki bu küçük yapının önemli işlevlerinden biri karanlığın etkisiyle triptofan denilen aminoasitten  melatonin hormonunu sentezlemektir. Melatonin salınımı, karanlığın başlangıcından sonra (21.00-22.00’de başlar) artarak gece pik yapmakta (02.00-03.00), daha sonra ışık başlangıcından önce keskin bir düşüş sergileyerek ve 07.00-09.00’da son bulmaktadır.

 Sıcaklık: Çoğu organizma için sıcaklık güçlü bir uyaran iken, insanlarda dış sıcaklık değişimleri zayıf bir uyaran ajandır.

Jet-Lag: Farklı zaman bölgeleri arasındaki seyahati tanımlamaktadır. Yolculuk sonucu iç saat ile varış yerindeki aydınlık/karanlık döngüsü arasındaki uyuşmazlık birtakım sorunlara yol açabilmektedir. Kişinin biyolojik saati gidilen ülkenin coğrafi saatine, gece-gündüz farkına, uyku düzenine, yeme ve çalışma saatlerine uyum sağlamada zorlanabilmektedir. Bu kişilerde uykusuzluk, yorgunluk, iştahsızlık, barsak bozukluğu, zaman ve uzaklık algısı, bozukluğu, tepki zamanının uzaması, yargı ve bellek kusurları, bulanık görme, bedensel ağrılar ve terleme gibi sıkıntılar gözlenebilmektedir.

Vardiya Değişim Durumu (Shift Work): Standart çalışma koşullarının dışında gerçekleşen çalışma şeklini ifade etmektedir. Gece tutulan nöbetler, rotasyonlu iş değişimleri, sabit gece işleri bu tanım dâhilinde yer almaktadır. Kişi, ritmi gereği dinlenme durumunda olması gerekirken aktiftir, bu süreç sirkadiyen ritmin bozulmasına yol açmaktadır. Ritmin senkronizasyonunun bozulmasıyla kişide bir takım sağlık sorunları oluşabilmektedir. 

Yanlış Beslenme: Karaciğer, pankreas, iskelet kasını içine alan birçok yapı SCN’den gelen sinyaller ile yönetilmektedir. Ancak, beslenme de potansiyel bir zamanlayıcıdır. Yanlış beslenme, gece yeme atakları, vardiyalı çalışan insanlarda gece yemek yemek, sirkadiyen ritmi olumsuz etkilemektedir.

Sağlıklı ve zinde günler dileriz

Diyetlif